Tại Nghị quyết số 59/NQ-CP ngày 23/4/2023 của Chính phủ về giải pháp hỗ trợ tháo gỡ khó khăn cho khách hàng vay phục vụ nhu cầu đời sống, tiêu dùng, Chính phủ yêu cầu Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) theo chức năng, nhiệm vụ, thẩm quyền được giao khẩn trương xem xét, quyết định và sớm ban hành Thông tư hướng dẫn TCTD thực hiện, bảo đảm phù hợp, chặt chẽ, khả thi, hiệu quả, công khai, minh bạch, đúng quy định pháp luật và an toàn hệ thống các TCTD; tăng cường kiểm tra, thanh tra, kiểm soát và giám sát thực hiện chính sách theo quy định pháp luật, hạn chế rủi ro, không để xảy ra tình trạng lạm dụng, trục lợi, thất thoát, vi phạm pháp luật.

Thực hiện Nghị quyết số 50/NQ-CP ngày 08/4/2023, Nghị quyết số 59/NQ-CP ngày 23/4/2023 của Chính phủ, Thống đốc NHNN đã ban hành Thông tư số 02/2023/TT-NHNN ngày 23/4/2023 quy định về việc TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài cơ cấu lại thời hạn trả nợ và giữ nguyên nhóm nợ nhằm hỗ trợ khách hàng gặp khó khăn. Việc cho phép TCTD thực hiện cơ cấu lại nợ và giữ nguyên nhóm nợ cho khách hàng gặp khó khăn không có khả năng trả nợ đúng thời hạn sẽ tạo điều kiện cho khách hàng có thể được điều chỉnh kì hạn trả nợ, kéo dài thời gian trả nợ mà không phải chuyển nhóm nợ xấu. Qua đó, khách hàng có điều kiện được tiếp cận các khoản vay mới phục vụ cho hoạt động sản xuất, kinh doanh, tiêu dùng góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế. Đồng thời, khách hàng có nguồn tài chính để tìm kiếm việc làm, nguồn thu nhập mới để trả nợ vốn vay tại các TCTD.

Bên cạnh đó, nhằm tạo điều kiện cho người dân trong tiếp cận vốn ngân hàng, NHNN cũng thường xuyên chỉ đạo TCTD đa dạng sản phẩm, dịch vụ ngân hàng, đơn giản hóa thủ tục cho vay, niêm yết công khai, minh bạch các thủ tục, quy trình vay vốn, nâng cao hiệu quả thẩm định và đánh giá mức độ tín nhiệm khách hàng nhằm tăng cường khả năng cho vay không có bảo đảm bằng tài sản.   

Ngày 28/6/2023, Thống đốc NHNN đã ban hành Thông tư số 06/2023/TT-NHNN sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tư số 39/2016/TT-NHNN ngày 30/12/2016 của Thống đốc NHNN quy định về hoạt động cho vay của TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài đối với khách hàng (Thông tư số 06), có hiệu lực thi hành từ ngày 01/9/2023, trong đó đã bổ sung thêm 01 mục riêng quy định cụ thể về hoạt động cho vay bằng phương tiện điện tử của TCTD đối với khách hàng. Đồng thời, Thông tư số 06 cũng sửa đổi, bổ sung một số điều khoản khác để phù hợp hình thức cho vay này nhằm tạo thuận lợi hơn nữa cho TCTD trong việc triển khai hoạt động cho vay bằng phương tiện điện tử đảm bảo an toàn, hiệu quả.

Điều này cũng phù hợp với quy định tại Luật Các TCTD năm 2010 (đã được sửa đổi, bổ sung) và định hướng, chủ trương, chuyển đổi số của ngành Ngân hàng tại Quyết định số 810/QĐ-NHNN ngày 11/5/2021 của Thống đốc NHNN. Thông tư số 06 sẽ thúc đẩy các TCTD ứng dụng công nghệ và chuyển đổi số hơn nữa vào hoạt động cho vay, từ đó rút ngắn quy trình, thủ tục, khách hàng vay không phải đến ngân hàng mà vẫn dễ dàng, thuận lợi tiếp cận các khoản vốn vay với thời gian nhanh, thuận tiện hơn. Đây là những quy định sẽ tạo ra tín hiệu tích cực cho việc phát triển hoạt động cho vay tiêu dùng và hoạt động sản xuất, kinh doanh tại Việt Nam.
 

Bên cạnh đó, để kiểm soát nguồn dữ liệu định danh trong hoạt động eKYC phục vụ việc cho vay bằng phương tiện điện tử, NHNN quy định cho phép TCTD triển khai eKYC đối với khách hàng vay vốn dựa trên việc khai thác dữ liệu định danh cá nhân được xác thực bởi cơ quan nhà nước có thẩm quyền hoặc với CSDLQGvDC, cơ sở dữ liệu căn cước công dân (CCCD) hoặc bởi tổ chức cung cấp dịch vụ xác thực điện tử theo quy định của pháp luật về định danh và xác thực điện tử.

Việc cho phép tiếp cận, khai thác thông tin khách hàng từ CSDLQGvDC và cơ sở dữ liệu CCCD gia tăng nguồn thông tin chính thống, đảm bảo hoạt động eKYC lành mạnh, minh bạch, an toàn, phòng ngừa kịp thời rủi ro gian lận, rửa tiền, tội phạm, tiết kiệm chi phí và nguồn lực xã hội; đồng thời, cũng phù hợp mục tiêu nghiên cứu, triển khai rộng rãi việc ứng dụng dữ liệu dân cư, định danh và xác thực điện tử rộng rãi vào các lĩnh vực tài chính, hoạt động ngân hàng (trong đó có hoạt động cho vay).

Ngoài ra, Thông tư số 06 cũng quy định cơ chế cho phép triển khai eKYC dựa trên việc khai thác thông tin đã được xác thực bởi TCTD khác. Như vậy, các nguồn dữ liệu để đối chiếu được quy định tại Thông tư số 06 rất đa dạng, mang tính chính thống và đáng tin cậy, là nền tảng quan trọng đảm bảo hoạt động eKYC an toàn, lành mạnh, kịp thời phòng ngừa rủi ro, gian lận.

2. Nhiều sản phẩm cho vay tiêu dùng hợp lí hỗ trợ người dân

Về phía các ngân hàng thương mại (NHTM), các chương trình tín dụng tiêu dùng cũng được triển khai tích cực với lãi suất ưu đãi, điều kiện thông thoáng hơn. Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam (Agribank) đã đẩy mạnh triển khai chương trình tín dụng tiêu dùng 5.000 tỉ đồng cho khách hàng, giải ngân ngay trong ngày với số tiền cho vay tối đa 30 triệu đồng, không cần tài sản thế chấp. Đến cuối tháng 4/2022, Agribank đã cho gần 683 nghìn lượt khách hàng vay vốn, doanh số cho vay đạt trên 64 nghìn tỉ đồng, dư nợ đạt khoảng 1.748 tỉ đồng với 95.948 khách hàng còn dư nợ.​

Đồng thời, ngành Ngân hàng phối hợp với Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam triển khai gói tài chính tiêu dùng lên tới 20.000 tỉ đồng với sự tham gia của Công ty Tài chính trách nhiệm hữu hạn (TNHH) HD Saison và Công ty Tài chính TNHH MTV Ngân hàng Việt Nam Thịnh Vượng cho công nhân vay với lãi suất thấp hơn lãi suất cho vay thông thường của hai công ty. Đến tháng 6/2023, HDSaison và FECredit đã giải ngân được khoảng 6.170 tỉ đồng.

Nhằm kích cầu tiêu dùng, đẩy vốn ra nền kinh tế, nhiều NHTM đã tung ra các gói cho vay tiêu dùng với quy mô và lãi suất hợp lí hơn so với trước. Điển hình là NHTM cổ phần Ngoại thương Việt Nam đã hợp tác với Công ty Ô tô Hyundai Thành Công Việt Nam triển khai chương trình cho vay mua xe với lãi suất từ 0 – 9,5%/năm. Kết hợp với Mitsubishi Motor Vietnam, NHTM cổ phần Việt Nam Thịnh Vượng triển khai cho vay mua xe với lãi suất ưu đãi 8,8%/năm.

NHTM cổ phần Sài Gòn Thương Tín cũng có gói cho vay mua xe lãi suất 8,5%/năm và vay đến 100% giá trị xe, thời gian vay kéo dài đến 10 năm; đồng thời dành 5.000 tỉ đồng cho vay mua, xây mới hoặc sửa chữa nhà với mức lãi suất từ 10,68%/năm và được vay tối đa đến 30 năm.

Nhằm tạo điều kiện cho cá nhân vay mua nhà để ở, trong đó ưu tiên cho vay tại những dự án chung cư, nhà ở riêng lẻ, nhà ở xã hội, nhà cho công nhân, NHTM cổ phần Đại Chúng triển khai gói tín dụng ưu đãi 13.500 tỉ đồng, lãi suất giảm tới 4% so với lãi thông thường; đồng thời hợp tác với các chủ đầu tư về nhà ở xã hội trên toàn quốc để tư vấn giải pháp tài chính phù hợp cho người vay.

Hiện nay, tham gia cho vay phục vụ tiêu dùng và phục vụ đời sống ngoài các NHTM, Ngân hàng Chính sách xã hội, công ty cho thuê tài chính… còn có các quỹ tín dụng nhân dân, tổ chức tài chính vi mô và 16 công ty tài chính tiêu dùng được NHNN cấp phép.

Thực tế cho thấy, hoạt động tín dụng tiêu dùng của các NHTM, công ty tài chính thời gian qua đã góp phần tích cực đáp ứng nhu cầu vốn của thị trường, đặc biệt là cho vay tiêu dùng nhằm cung ứng vốn cho nhóm phân khúc khách hàng dưới chuẩn (thường khó tiếp cận tín dụng ngân hàng) giúp họ vượt qua giai đoạn khó khăn, góp phần ngăn chặn tín dụng đen.

Tuy nhiên, song hành với sự tăng trưởng “nóng”, thị trường này cũng đang bộc lộ nhiều vấn đề bất ổn. Nhiều doanh nghiệp không được cấp phép nhưng vẫn tiến hành hoạt động cho vay; không ít doanh nghiệp tự áp đặt lãi suất và phí vay cao trái quy định. Đặc biệt, tình trạng đòi nợ thuê núp bóng công ty luật, công ty mua bán nợ với các hình thức “khủng bố” người vay và người thân của người vay tiền, cưỡng đoạt tài sản, gây bức xúc, hoang mang trong nhân dân, tác động lớn đến trật tự, an toàn xã hội.

Ở một khía cạnh khác, theo phản ánh của nhiều doanh nghiệp, hoạt động cho vay tài chính tiêu dùng cũng đang gặp nhiều vướng mắc, do quy định pháp luật còn nhiều bất cập, đặc biệt là các quy định về “trần” lãi suất và thu hồi nợ. 

Cụ thể, Bộ luật Dân sự quy định lãi suất cho vay không quá 20%/năm, nhưng không quy định về các loại phí, cũng như các vấn đề về thu hồi nợ, thu hồi tài sản… Luật Đầu tư năm 2020 cấm dịch vụ đòi nợ thuê, trong khi cơ chế khởi kiện đòi nợ hiện khó thực thi vì thủ tục phức tạp, kéo dài, trong khi giá trị mỗi khoản vay không lớn…

Bên cạnh đó, cho vay tiêu dùng đang gặp nhiều thách thức do những khó khăn của nền kinh tế khiến thu nhập của công nhân trong các khu công nghiệp, lao động tự do – vốn là phân khúc khách hàng mục tiêu của các công ty tài chính nói chung và công ty Fintech nói riêng sụt giảm. Lãnh đạo một số ngân hàng cũng cho biết, sức hấp thụ vốn giảm ở nhiều lĩnh vực, trong đó có lĩnh vực cho vay tiêu dùng. Theo số liệu của NHNN, dư nợ cho vay phục vụ đời sống đến cuối tháng 6/2023 mới tăng 3,8% so với cuối năm 2022 (dư nợ cho vay phục vụ đời sống năm 2022 tăng 24,1% so với năm 2021).

3. “Mỏ vàng” dữ liệu giúp các ngân hàng tiết kiệm được chi phí, nguồn lực thẩm định cho vay

Tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển tài chính tiêu dùng là một trong những chủ trương lớn, có tính xuyên suốt trong hoạt động của hệ thống ngân hàng, đã được khẳng định tại Chiến lược tài chính toàn diện quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 (được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 149/QĐ-TTg ngày 22/01/2020). Trong đó khẳng định: “Phát triển các sản phẩm cho vay tiêu dùng phù hợp với đối tượng vay tiêu dùng, có mức lãi suất hợp lý, góp phần ngăn chặn tín dụng đen”. 

Thời gian tới, ngành Ngân hàng cần tiếp tục đẩy mạnh triển khai việc ứng dụng, khai thác hiệu quả CSDLQGvDC trong hoạt động nghiệp vụ ngân hàng; phối hợp Bộ Công an triển khai Kế hoạch phối hợp giữa hai cơ quan trong triển khai Quyết định số 06/QĐ-TTg ngày 06/01/2022 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án phát triển ứng dụng dữ liệu về dân cư, định danh và xác thực điện tử phục vụ chuyển đổi số quốc gia giai đoạn 2022 – 2025, tầm nhìn đến năm 2030 (Đề án số 06). Việc kết nối, khai thác CSDLQGvDC, cơ sở dữ liệu CCCD còn giúp các đơn vị trong ngành Ngân hàng làm sạch cơ sở dữ liệu khách hàng hiện có, loại bỏ các tài khoản “rác” thường được tội phạm lợi dụng để chuyển tiền bất hợp pháp. Hoạt động làm sạch dữ liệu khách hàng có ý nghĩa quan trọng trong việc phòng ngừa, ngăn chặn các hành vi gian lận, lừa đảo, cho thuê, mượn tài khoản ngân hàng, góp phần nâng cao hiệu quả công tác phòng, chống rửa tiền, ngăn ngừa tội phạm gian lận, lừa đảo tại các TCTD.

Ngoài ra, nguồn dữ liệu từ CSDLQGvDC (đặc biệt trong thời gian tới, khi CSDLQGvDC được làm giàu thông tin từ các cơ sở dữ liệu của các bộ, ngành) sẽ là nguồn thông tin tốt để các TCTD xác minh nhân thân khách hàng và tra cứu các thông tin để đánh giá khả năng trả nợ (như thông tin về đóng thuế thu nhập, bảo hiểm xã hội…), từ đó có thể đẩy nhanh thủ tục cho vay, góp phần giảm tín dụng đen. Từ “mỏ vàng” dữ liệu, các TCTD sẽ tiết kiệm được chi phí, nguồn lực trong quá trình thẩm định. Đây cũng là điều kiện để giảm lãi vay tiêu dùng, kích thích người dân vay phục vụ nhu cầu đời sống.

Để gỡ khó đối với thị trường cho vay tiêu dùng, các bộ, ngành cần tiếp tục phối hợp thực hiện các gói hỗ trợ lãi suất cho nông dân, công nhân và người lao động có thu nhập thấp. NHNN có thể cân nhắc xem xét cơ chế hỗ trợ nguồn vốn cho một số công ty tài chính tiêu dùng hoạt động lành mạnh, an toàn, hiệu quả, qua đó tạo điều kiện giảm lãi suất vay cho khách hàng…

Ngoài ra, việc xem xét mở rộng đối tượng cho vay tiêu dùng được kì vọng là một trong những giải pháp để kích cầu tiêu dùng, hỗ trợ sản xuất, kinh doanh, thúc đẩy tăng trưởng, tạo cơ hội việc làm cho lao động trong điều kiện khó khăn hiện nay.

Về phía các NHTM, công ty tài chính cần đẩy mạnh tuyên truyền, giúp người dân phân biệt được các công ty tài chính tiêu dùng được NHNN cấp phép (được đăng tải trên Cổng thông tin điện tử NHNN) với các công ty tài chính “tự xưng” khác, đồng thời nhận diện được các App cho vay “đội lốt” cho vay ngang hàng (P2P Lending); hướng người dân tiếp cận vốn qua các kênh chính thức để tránh rơi vào vòng xoáy tín dụng đen.
 
Tài liệu tham khảo:

1. Nghị quyết số 59/NQ-CP ngày 23/4/2023 của Chính phủ về giải pháp hỗ trợ tháo gỡ khó khăn cho khách hàng vay phục vụ nhu cầu đời sống, tiêu dùng.
2. Thông tư số 06/2023/TT-NHNN ngày 28/6/2023 của Thống đốc NHNN sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tư 39/2016/TT-NHNN ngày 30/12/2016 của Thống đốc NHNN quy định về hoạt động cho vay của tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài đối với khách hàng.
3.